वैदिक विचारधारालाई स्वामी दयानन्दको अभिनव देन

वैदिक विचारधारालाई स्वामी दयानन्दको अभिनव देन

डा. िववेक अार्य

वेदहरुलाई अज्ञान , आलस्य , प्रमाद , उदासीनता र घोर उपेक्षाको अन्धकारमय गर्तबाट निकालेर सर्वसाधारणसम्म सुलभ गराउने श्रेय आधुनिक भारतका महान वेदोद्धारक , प्रचारक , चिन्तक , सत्य अन्वेषी , महान् पुरुषार्थी स्वामी दयानन्दलाई जान्छ । स्वामी दयानन्दको प्रथम देन जनमानसमा प्रायः लुप्त भइसकेका वेदहरुलाई सुलभ गराउनको लागि चालिएको भागीरथ प्रयास होे । मध्यकालको अन्धकारमय युग एवं विदेशी आक्रमकहरुको अत्याचारका कारण वेदहरु केही परिवारसम्म मात्र सीमित भइसकेका थिए ।

 स्वामी दयानन्दले सर्वप्रथम यो सिद्ध गर्नु भयो कि चार मंत्र संहिता नै वेद हुन् भनेर । अन्य वेदका शाखाहरु , ब्राह्मण , उपनिषद् , दर्शन आदि ग्रन्थहरु हुन् जो मनुष्यकृत हुन् एवं वेदहरुको मूल अर्थ जान्न सहायक छन् 

।स्वामी दयानन्दको अर्को अभिनव देन लुप्त प्रायः हुन लागेको संस्कृत भाषामा उपलब्ध वेदहरुलाई साधारणजनहरु माँझ पुर्याउने उद्देश्यले वेदहरुको आर्य ( हिन्दी ) भाष्य गर्नु रहेको छ । यस महान प्रयासद्वारा एक सामान्य ज्ञानवाला व्यक्ति पनि जो चिरकालदेखि भाषा भेद व्याप्त वेदहरुको अनुपम ज्ञानबाट वञ्चित थियो , वेदहरुको पुष्कल सामग्रीको लाभ उठाउन लायक भयो । 

स्वामी दयानन्दको तेस्रो अभिनव देन भनेको वेदहरुलाई अव्यावहारिक कर्मकाण्ड ग्रन्थको सीमित परिभाषबाट निकालेर त्यसलाई वैज्ञानिक एवं पारमार्थिक विद्याहरुको ग्रन्थको रुपमा स्थापित गर्नु थियो । स्वामीजीले यसप्रकारले वेद आधारित यज्ञहरुलाई पशु बलि एवं हिंसा आदिबाट मुक्त गरेर न केवल वेदहरुलाई निर्दोष सिद्ध गर्नुभयो परन्तु निरीह पशुहरुमाथि दया गरेर स्वयंलाई दयानन्द सिद्ध गर्नुभयो । 

स्वामीजीको वेदहरुलाई चौथो अभिनव देन यो सिद्ध गर्नु थियो कि वेद व्यक्ति र परिवारको व्यावहारिक जीवन चलाउनका लागि आवश्यक ज्ञान दिनुका साथ–साथै ठूला–ठूला राष्ट्र र विश्वराष्ट्र चलाउनको लागि पनि उपदेश प्रदान गर्छन् । वेदमा शिक्षा शास्त्र , समाज शास्त्र , गृहस्थ शास्त्र , राजनीति शास्त्र , आयुर्वेद शास्त्र तथा अनेक प्रकारका ज्ञानहरु रहेका छन् । स्वामीजीको यस विशिष्ट प्रयासद्वारा वेदहरुका प्रति संसारको दृष्टिकोण एक वीभत्स कर्मकाण्डको पुस्तकबाट बदलिएर एक महान् आध्यात्मिक ग्रन्थको रुपमा स्थापित भएको छ ।

 स्वामी दयानन्दको पाँचौ अभिनव देन वेदहरुलाई ईश्वरीय ज्ञान सिद्ध गर्नुु थियो । स्वामीजीले वेदमन्त्रहरुको अनुपम भाष्यद्वारा वेदहरुलाई व्यवहार अनुुकूल , युक्ति संगत एवं तर्कपूर्ण सिद्ध गर्नुभयो । स्वामीजीको यस प्रयासद्वारा वेदहरुको गलत परिभाषा झल्काउने भाष्यहरु पढेर नास्तिकताको भुुमरीमा फसेकाहरुमा पनि आस्तिकताको प्रचार भयो । स्वामीजीद्वारा दिइएका तर्क र उपायहरुको अनुशरणद्वारा नै व्यक्ति सत्य अर्थसम्म पुगेर तिनको लाभ उठाउन सक्छ । 

स्वामीजीको छैठौँ अभिनव देन यो सिद्ध गर्नु थियो कि वेद कुनैै इतिहासको पुस्तक होइन जसमा राजाहरुको कथा , राज्य आदिको वर्णन होस् । यस प्रकार वेदहरुलाई गपोडा आदि भन्नेहरुलाई प्रत्युत्तर दिएर स्वामीजीले सत्यको प्रकाश गर्नुभयो । 
स्वामी दयानन्दद्वारा वेदहरुको आध्यात्मिक , आधिभौतिक एवं आधिदैविक विधाहरुबाट भाष्य गरेर वेदहरुलाई सत्य विद्या एवं महान् ग्रन्थहरुका रुपमा स्थापित गरिनु मनुष्य समाजमाथि सबैभन्दा ठूलो उपकार रहेको छ । यस उपकारका लागि हामी उहाँको कृतज्ञ एवं आभारी छौँ ।