धर्म के हो?

धर्म के हो?

धर्म त्यो हो जो मनुष्य मात्रको कल्याण गर्नमा समर्थ हुन्छ, कुनै व्यक्ति या वर्ग विशेषको होइन।

धर्म त्यो हो जो जीवनको सर्वाङ्गीण विकासको मार्ग प्रशस्त गरोस्। बौद्धिक, आत्मिक, शारीरिक, सामाजिक, राष्द्रिय उन्न्तिको लागि प्रेरणा देओस्, जसमा समानता, एकता, परस्पर प्रेम, सौहार्द, सद्भावना, समदृष्टि उत्पन्न गर्नमा क्षमता होओस्, जो कर्तव्य पालन प्रति सचेत गरोस्। यस्तो धर्मलाई धारण गरेर मनुष्यको इहलोक पनि सुध्रिन्छ तथा परलोक पनि।

धर्मका प्रति यो दार्शनिक कति उदात्त र विशाल छ।

यतोऽभ्युदयनिः श्रेयसस्सिद्धिः सः धर्मः।।

जसबाट लौकिक र पारलौकिक उन्नित हुन्छ, त्यो नै धर्म हो।

पारलौकिक उन्नतिको अभिप्राय आत्मिक र पारमर्थिक उन्नति हो, अर्थात् केवल भौतिक उन्नति नै जीवनको लागि आवश्यक छैन अपितु आत्मिक उन्नतिको आवश्यकता त्यसभन्दा पनि अधिक छ।

भौतिक उन्नति शरीरको लागि हो र आत्मिक उन्नति आत्माको लागि हो। दुवै प्रकारका उन्नति नै मनुष्यको लागि महत्वपूर्ण छ।

अहिंसा सत्यमस्तेयं शौचमिन्द्रियनिग्रहः।
दानं दमो दया क्षान्तिः सर्वेषां धर्मसाधनम्।।

अहिंसा, सत्य, अस्तेय, पवित्रता, इन्द्रियहरुको संयम, दान, अन्तःकरणको संयम, दया र धैर्य धारण गर्नु यी सबै व्यक्तिहरुको लागि धर्मका साधन हुन्।

नाश्रमः कारणं धर्मे क्रियमाणे भवेद्धि सः।
अतो यदात्मनोऽपथ्यम् परेषां न तदाचरेत्।। –याज्ञवल्क्य आचार० ७,८,१,२२ प्राय० ६५

कुनै धर्मको आचरणमा कुनै विशेष आश्रम कारण हुँदैन, त्यो त गर्नाले हुन्छ। त्यसैले जो आफूलाई रुचिकर लाग्दैन त्यो अर्काले गर्नुहुँदैन।

मनुष्यले सदा यस कुराको ध्यान राख्नुपर्छ कि जसको सेवल रागद्वेष रहित विद्वान विद्वान् पुरुष नित्य गर्छन्, जसको आत्मा सत्कर्तव्य जानोस्, त्यही धर्म माननीय र करणीय हुन्छ।

सम्पूर्ण वेद, स्मृति तथा ऋषिप्रणीत शास्त्र, सत्पुरुषहरुको आचार र जुन कर्ममा आफ्नो आत्मा प्रसन्न हुन्छ अर्थात् जुन कर्म गर्नाले भय, लज्जा , शंका हुँदैन ती कर्महरुको सेवन गर्नु उचित हुँदैन।

किनकी जो मनुष्य वेदोक्त धर्म र वेदहरुबाट अविरुद्ध स्मृतिमा भनिएको धर्मको अनुष्ठान गर्दछ, त्यो यस लोकमा कीर्ति र मृत्याु पश्चात् सर्वोत्तम सुखलाई प्राप्त हुन्छ।

परन्तु जो द्रव्यादिको लोभ र काम अर्थात् विषय सेवनमा फँसेको हुँदैन, त्यसैलाई धर्मको ज्ञान हुन्छ। जो धर्मलाई जान्ने इच्छा गर्छ, उनीहरुको लागि वेद नै परम प्रमाण हो।
सत्य बोल, प्रिय बोल, अप्रिय असत्य नबोल, प्रिय असत्य नबोल। यही सनातन धर्म हो।

जो मनुष्य सुन्दर चाल चाल्छ, जो सदा प्रयत्नशील हुन्छ, जो जप र हवन नित्य गर्छ उनीहरुलाई कुनै कष्ट हुँदैन।

धर्माचरणले नै दीर्धायु, उत्तम प्रजा र अक्षय धन मनुुष्यलाई प्राप्त हुन्छ र धर्माचरण नराम्रा अधर्मयुक्त लक्ष्ँणहरुको नाश गरिदिन्छ।

जो दुराचारी पुरुष हुन्छ ऊ सर्वत्र निन्दित, दुःखभागी र व्याधिले निरन्तर अल्पायु हुँदै जान्छ।

जो अधार्मिक मनुष्य हो र जो सँग अधर्मले संचित गरिएको धन हुन्छ, जो सदा हिंसा अर्थात् वैरमा प्रवृत्त हुन्छ, ऊ नै यस लोक र परलोकमा सुख कहिल्यै प्राप्त हुन सक्दैन।

धर्माचरण गर्दै दुःख प्राप्त भएपछि अधर्ममा मनमा नलगाउनू किनकी अधार्मिक पापीजनलाई (हुन सक्छ केही कालसम्म त सुख प्राप्त भएको लाग्छ) शीघ्र नै विपरीत अर्थात् दुःख पनि प्राप्त भएको देखिन्छ।

मनुष्य निश्चय गरेर जानोस् कि यस संसारमा जसरी गाईको सेवाको फल दुख आदि शीघ्र प्राप्त हुन्छ, त्यसरी नै गरिएका अधर्मको फल पनि शीघ्र प्राप्त हुन्छ परन्तु सुस्तरी सुस्तरी अधर्म कर्ताको सुखलाई रोकेर सुखहरुको मूल काटिदिन्छ।

अधर्मात्मा पुरुष धर्मको मर्यादा तोडेर विश्वासघात आदि कर्महरुबाट अरु पदार्थमा त बढ्छ, धनादि ऐश्वर्यले खानपान, वस्त्र, आभूषण, स्थान, मान, प्रतिष्ठालाई प्राप्त हुन्छ, अन्यायले शत्रुहरुलाई पनि जित्छ, परन्तु शीघ्र नै नष्ट हुन्छ जसरी जराबाट काटिएको रुख नष्ट हुन्छ।

जसरी धमिराले सुस्तरी सुस्तरी ठुलो भारी घर बनाइहाल्छ, त्यसरी नै मनुष्य परजन्मको सहायको लागि सबै प्राणीहरुलाई पिडा नदिएर धर्मको सञ्चय सुस्तरी सुस्तरी गरुन्।

परलोकमा न माता, न पिता, न पुत्र, न सम्बन्धी सहायता गर्न सक्छन्, किन्तु एक धर्म नै सहायक हुन्छ।

यज्ञ, अध्ययन, दान, तप, सत्य, धृति, क्षमा र निर्लोभता– यी आठ प्रकारका धर्मका मार्ग हुन्।
यिनमा प्रारम्भिक चार दम्भ (अभिमान) का लागि पनि प्रयुक्त हुन्छन् , परन्तु अन्तिम चार (देखावटीले रहितत) महात्माहरुमा नै हुन्छन्। –विदुर नीति

दश धर्मं न जानन्ति धृतराष्ट्र निबोध तान्।
मत्तः प्रमत्तः उन्मत्त श्रान्तः क्रुद्धो बुभुक्षितः।।
त्वरमाणश्च लुब्धुश्च भीतः कामी च ते दश।
तस्मादेतेषु सर्वेषु न प्रसज्जेत पण्डितः।। –विदुर नीति १/१०१,१०२

हे धृतराष्ट्र! दश प्रकारका मनुष्य धर्मलाई जान्दैनन्, उनीहरुलाई मबाट जान– नशा सेवन गर्ने, असावधान, पागल, थाकेका, क्रुद्ध, भोका, शीघ्रकारी, लोभी, डराएका र कामी (कामवासनामा लिप्त)
अतः ज्ञानी मनुष्य यिनीसँग लगाव नराखून्।

महाराज भोज भन्छन्–

बलवानपि अशक्तोऽसौ धनवानपि निर्धनः।
श्रुतवानपि मूखश्च यो धर्मविमुखो जनः।।

त्यो व्यक्ति बलवान् हुँदा हुँदै पनि शक्तिहीन हो, धनवान् हुँदा हुँदै पनि निर्धन हो, विद्वान् हुँदा हुँदै पनि मूर्ख हो जो धर्मबाट विमुख हुन्छ।