एघार हजार वर्ष सम्म चलेको रामराज्य:

एघार हजार वर्ष सम्म चलेको रामराज्य:

आर्यावर्तका यशश्वी महाराज मर्यादा पुरुषोत्तम श्रीरामको रामराज्य यसरि बनेको थियो:

महर्षि बाल्मीकिले रामराज्यको वर्णन निम्नलिखित शब्दमा गरेका छन्:-

न पर्यदेवन् विधवा न च व्यालकृतं भयम् ।
न व्याधिजं भयं वापि रामे राज्यं प्रशासति ।।
निर्दस्युरभवल्लोको नानर्थः कं चिदस्पृशत् ।
न च स्म वृद्धा बालानां प्रेतकार्याणि कुर्वते ।।
सर्वं मुदितमेवासीत्सर्वो धर्मपरोऽभवत् ।
राममेवानुपश्यन्तो नाभ्यहिंसन् परस्परम् ।।
आसन् वर्षसहस्राणि तथा पुत्रसहस्रिणः ।
निरामया विशोकाश्च रामे राज्यं प्रशासति ।।
नित्यपुष्पा नित्यफलास्तरवः स्कन्धविस्तृताः ।
कालवर्षी च पर्जन्यः सुखस्पर्शश्च मारुतः ।।
स्वकर्मसु प्रवर्तन्ते तुष्ठाः स्वैरेव कर्मभिः ।
आसन् प्रजा धर्मपरा रामे शासति नानृताः ।।
सर्वे लक्षणसंपन्नाः सर्वे धर्मपरायणाः ।
दशवर्षसहस्राणि रामो राज्यमकारयत् ।।

-    (रामायण: युद्धकाण्ड: १३१/ ८४-९०)

श्रीरामको राज्यमा स्त्रिहरु विधवा हुँदैनथे, सर्पबाट कसैलाई भय थिएन र रोगको आक्रमण पनि हुँदैनथ्यो।
 राम-राज्यमा चोर र डाँकाको नाम सम्म थिएन। अर्काको धन लिने कुरो त के कसैले पर धनलाई छुदैनथ्यो। राम राज्यमा बृद्धले बालकको मृतक-कर्म गर्दैनथे अर्थात् बाल-मृत्यु हुँदैनथ्यो।
रामराज्यमा सबै वर्णानुसार आ-आफ्ना धर्मकृत्यहरुको अनुष्ठान गर्ने हुनाले प्रसन्न रहन्थे। श्रीराम उदास होलान भन्ने सोंचेर कसैले पनि कसैको ह्रदय दुख्ने व्यवहार गर्दैनथे।
राम-राज्यमा वृक्ष सदा पल्लवित तथा पुष्पित हुन्थे र सदा फलले भरिएका हुन्थे। तिनका हाँगाहरु विस्तृत हुने गर्दथे। यथासमय वृष्टि हुन्थ्यो र सदा सुखस्पृशी वायु चल्ने गर्दथ्यो।
ब्राह्मण, क्षत्रीय, वैश्य र शूद्रहरु कोहि पनि लोभी थिएनन्। सब आ-आफ्ना कार्यमा सदा सन्तुष्ट रहन्थे। राम-राज्यमा सारा प्रजा धर्मरत थिए र झुट देखि टाढा रहन्थे। सब मानिस शुभ लक्षणले युक्त र धर्म परायण थिए।
यसरि श्रीरामले ११,००० (एघार हजार) वर्ष सम्म पृथ्वीमा शासन गरे।

एघार हजार भनेको सुनेर आश्चर्यमा पर्नु भयो होला ..! कुरो सत्य हो तर जुन अर्थमा तपाइले बुझ्नु भयो, त्यो भने हैन, एघार हजारको अर्थ हो- तीस वर्ष एक महिना र बीस दिन। यसमा प्रश्न आउन सक्छ कि कसरि?

यसरि हुन्छ हेर्नुस्:
मीमांसा दर्शनमा हजारौं वर्ष सम्म यज्ञ गर्ने वर्णन छ। त्यहाँ शंका गरिएको छ कि यतिका वर्षको यज्ञ कसरि हुन सक्छ किनकि मनुष्यको आयु त त्यति हुँदैन ?

त्यहाँ यसरि उत्तर दिइएको छ:

संवत्सरो विचालित्वात्। (मी. द. ६/७/३८)
संवत्सर केवल वर्षको मात्र वाचक हुँदैन, कहीं यो ऋतुको अर्थमा आउँछ र कहीं अन्यार्थ (दिन) मा पनि।
अहानि वाभिसंख्यत्वात्।। (मी. द. ६/७/४०)
दिन वाचक पनि संवत्सर आदि शब्द हुने गर्दछन्।
अतः श्रीरामले लगभग (११,००० दिन) तीस वर्ष सम्म राज्य गरेका थिए।

आउनुहोस्, अब महाराज दशरथको राज्यको अवलोकन गरौँ
महाराज दशरथको राज्यको वर्णन:

(बालकाण्ड: १/६-१८)

तस्मिन् पुरवरे हृष्टा धर्मात्मनो बहुश्रुताः ।
नराः तुष्ठाः धनैः स्वैः स्वैः अलुब्धाः सत्यवादिनः ॥१-६-६॥

न अल्प संनिचयः कश्चिद् आसीत् तस्मिन् पुरोत्तमे ।
कुटुंबी यो हि असिद्धर्थः अगवा अश्व धन धान्यवान् ॥१-६-७॥

कामी वा न कदर्यो वा नृशंसः पुरुषः क्वचित् ।
द्रष्टुम् शक्यम् अयोध्यायाम् न अविद्वान् न च नास्तिकः ॥१-६-८॥

सर्वे नराः च नार्यः च धर्मशीलाः सु संयताः ।
मुदिताः शील वृत्ताभ्याम् महर्षय इव अमलाः ॥१-६-९॥

न अकुण्डली न अमुकुटी न अस्रग्वी न अल्पभोगवान् ।
न अमृष्टो न अलिप्ताङ्गो न असुगन्धः च विद्यते ॥१-६-१०॥

न अमृष्ट भोजी न अदाता न अपि अनङ्दनिष्कधृक् ।
न अहस्ताभरणो वा अपि दृश्यते न अपि अनात्मवान् ॥१-६-११॥

न अनाहित अग्नीः न अयज्वा न क्षुद्रो वा न तस्करः ।
कश्चित् असीत् अयोध्यायाम् न च आवृत्तो न संकरः ॥१-६-१२॥

स्व कर्म निरता नित्यम् ब्राह्मणा विजितेन्द्रियाः ।
दान अध्यन शीलाः च संयताः च प्रतिग्रहे ॥१-६-१३॥

नास्तिको न अनृती वा अपि न कश्चित् अबहुश्रुतः ।
न असूयको न च अशक्तो न अविद्वान् विद्यते क्वचित् ॥१-६-१४॥

न अषडंग वित् न अस्ति न अव्रतो न असहस्रदः ।
न दीनः क्षिप्त चित्तओ वा व्यथितो वा अपि कश्चन ॥१-६-१५॥

कश्चिन् नरो वा नारी वा न अश्रीमान् न अपि अरूपवान् ।
द्रष्टुम् शक्यम् अयोध्यायाम् न अपि राजन्य अभक्तिमान् ॥१-६-१६॥

वर्णेषु अग्र्य चतुर्थेषु देवता अतिथि पूजकाः ।
कृतज्ञाः च वदान्यः च शूरा विक्रम संयुताः ॥१-६-१७॥

दीर्घ आयुषो नराः सर्वे धर्मम् सत्यम् च संश्रिताः ।
सहिताः पुत्र पौत्रैः च नित्यम् स्त्रीभिः पुरोत्तमे ॥१-६-१८॥

उक्त श्रेष्ठ नगरीमा समस्त मनुष्य प्रसन्न, धर्मात्मा, महाविद्वान, आ-आफ्नो धनसम्पत्तिमा सन्तुष्ट, अलोभी र सत्यवक्ता थिए।

त्यहाँ कोहि यस्तो गृहस्थी थिएन, गरीब तथा असन्तुष्ट होस् प्रत्येक संग पर्याप्त धन-सम्पत्ति थियो, कुनै यस्तो गृहस्थी थिएन जसको दैनिक आवश्यकताहरुको पूर्ति नहुँदो हो र यस्तो पनि कुनै घर थिएन जो गौ, अश्व र धन-धान्यले भरपूर नहोस्।

अयोध्यामा कुनै पनि पुरुष यस्तो थिएन जो कामासक्त होस्, कुनै व्यक्ति यस्तो थिएन जो कंजूस होस्, दान नदिँदो हो। क्रूर, मूर्ख र नास्तिक (ईश्वर तथा वेद निन्दक) व्यक्ति त अयोध्यामा कहीं पनि देखाई दिंदैनथ्यो।

समस्त स्त्री-पुरुष धर्मात्मा, इन्द्रियजयी, सदा प्रसन्न रहने तथा शील र सदाचारका दृष्टिले ऋषि-मुनि समान निर्मल थिए।

अयोध्यामा कुनै पनि व्यक्ति यस्तो थिएन जो कानमा कुण्डल, सिरमा मुकुट र घाँटीमा माला धारण नगरेको होस्। अल्पभोगी, मैलो अंग भएको, शुन्गन्धित चन्दन, अत्तर, तेल, नलगाउने पनि त्यहाँ कोहि थिएन।

अयोध्यामा कुनै मनुष्य यस्तो थिएन जसले प्रतिदिन अग्निहोत्र नगर्दो हो, जो क्षुद्र-ह्रदय हो, कुनै चोर थिएन र न कुनै वर्णसंकर थियो।

अयोध्यामा कुनै यस्तो व्यक्ति पनि थिएन जसले छ अंग (शिक्षा,कल्प,ज्योतिष,व्याकरण,निरुक्त र छन्द) सहित वेदको बारेमा नजान्ने होस्। जुन उत्तम व्रतले रहित होस्, जुन महाविद्वान नहोस्, जुन निर्धन होस्, जसलाई शारीरिक या मानसिक पीपिडा होस् यस्तो पनि कुनै थिएन।

अयोध्यामा कुनै पुरुष यस्तो थिएन जो कामासक्त होस्, कुनै व्यक्ति यस्तो थिएन जो कंजूस होस्, दान नदिंदो होस्। क्रूर, मूर्ख र नास्तिक (ईश्वर तथा वेद निन्दक) व्यक्ति त अयोध्यामा कुनै पनि देखिन्नथ्यो।

अर्थात्, अयोध्याका समस्त निवासी दीर्घ-जीवी, धर्म र सत्यको आश्रय लिने, पुत्र, पौत्र र स्त्रि सहित उस नगरमा रहन्थे।

महाराज दशरथ र श्रीरामको आदर्श राज्य-व्यवस्था उनको शेष पछी पनि पर्याप्त समय सम्म चलीरह्यो।
महाराज अश्वपतिले आफ्नो राज्यको सम्बन्धमा गर्वपूर्वक घोषणा गरेका थिए कि-

न मे स्तेनो जनपदे न कदर्यो न मद्यपः ।
नानाहिताग्निर्नाविद्वान् न स्वैरी स्वैरिणी कुतः ।।--(छन्दोग्य: ५/११/५)
अर्थात्, मेरो राज्यमा कुनै चोर छैन, कुनै कन्जूस छैन, कुनै नशाखोरी छैन, कुनै यस्तो व्यक्ति छैन जसले दैनिक अग्निहोत्र नगर्दोहो। कुनै मूर्ख छैन, कुनै पनि व्यभिचारी पुरुष नै छैन भने फेरी व्यभिचारिणी स्त्री कसरि हुन सक्छे ?

तर आज समाजमा यसको ठिक उल्टो स्थिति भएको छ, अर्थात् ठगी, चोरी, झुट, कृपण, मदिरा सेवी, नशाखोरी, अनाहिताग्नि, परस्त्रीगामी र वेश्यावृत्ति नै प्रमुख परिचय भैसकेको छ।
लीलाको नाममा अनैतिकता र व्यभिचार तथा धर्मको नाउमा निर्दोष पशु-पंक्षीहरुलाई बलि चढाउने जस्तो दुष्कर्मको महिमामण्डन गर्नेहरुले समयमै सम्झनु पर्नेछ कि व्यभिचार, हिंसा र चोरी यी तीन दुष्कर्म बढ्नुको परिणाम समाजमा अति भयंकर हुनेछ। कति भयंकर हुनेछ यसको अनुमान हामीले गर्न सक्दैनौं।

अतः सत्याचरण, सदाचार र वेदाध्ययनबाट नै रामराज्य सम्भव छ। अस्तु..

नमस्ते..!